بی کربنات سدیم

خواص، ویژگی‌ها و کاربردها
بی کربنات سدیم چیست؟ سدیم بی کربنات (نام IUPAC: کربنات هیدروژن سدیم) که معمولاً به عنوان جوش شیرین یا بی کربنات سودا نیز شناخته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی با فرمول NaHCO_۳ است. این ترکیب، یک نمک معدنی است که از کاتیون سدیم (Na⁺) و آنیون بی کربنات (HCO_۳^–) تشکیل شده است.
جوش شیرین یک جامد سفید رنگ با ظاهر بلوری است اما اغلب به صورت یک پودر با دانه‌بندی ریز، به فروش می‌رسد. جوش شیرین، کمی شور مزه بوده و خاصیت نسبتاً قلیایی دارد. ترکیب معدنی حاوی این نمک در چشمه‌های آب شور و چشمه‌های معدنی یافت می‌شود.
نگاهی به تاریخچه سدیم بی کربنات
بی کربنات سدیم چیست؟ در سال ۱۷۹۱، شیمیدان فرانسوی به نام “نیکلاس لبلانک” توانست برای اولین بار، کربنات سدیم را تولید کند که به آن خاکستر سودا نیز می گویند. در سال ۱۸۴۶، دو نانوای آمریکایی، “جان دوایت” و “آستین چرچ”، اولین کارخانه تولید جوش شیرین از کربنات سدیم و دی اکسید کربن را در آمریکا تأسیس کردند.
بی کربنات سدیم توسط فردی به نام Rudyard Kipling در دهه ۱۸۰۰ معرفی شد؛ یک ترکیب که می‌توانست در ماهیگیری تجاری استفاده شود تا از خراب شدن ماهی تازه صید شده جلوگیری کند. این کاربرد، گسترده‌ترین موارد استفاده از سدیم بی کربنات در آن زمان بود.
در سال ۱۹۱۹، یک سناتور آمریکایی اعلام کرد که جوش شیرین می‌تواند آنفولانزای اسپانیایی را درمان کند! برخی از مطالعات آن زمان نشان داد که جوش شیرین چیست و چه اثرات درمانی برای بیماری‌هایی نظیر آنفولانزا دارد.

بی کربنات سدیم یا بیکینگ سودا

روش‌های تولید سدیم بی کربنات
۱-تولید جوش شیرین در صنعت:
برای اینکه بهتر بدانید بی کربنات سدیم چیست لازم است با روش تولید این ماده آشنا شوید. بی کربنات سدیم به صورت صنعتی از کربنات سدیم تولید می‌شود:
Na2CO3 + CO2 + H2O →۲ NaHCO3
سودا اَش، استخراج شده به شکل سنگ معدن ترونا (Trona)، در آب حل شده و با دی اکسید کربن تیمار می‌شود. بی کربنات سدیم به صورت جامد از این محلول به صورت رسوب، خارج می‌شود.
در مورد فرآیند Solvay، بی کربنات سدیم، یک ترکیب واسطه‌ای در واکنش کلرید سدیم، گاز آمونیاک و دی اکسید کربن است. با این وجود، این محصول، خلوص کمتری (۷۵ درصد) را دارد:
NaCl + CO2 + NH3 + H2O → NaHCO3 + NH4Cl
اگر چه ارزش تجاری و تولیدی قابل توجهی ندارد اما سدیم بی کربنات به دست آمده از واکنش دی اکسید کربن با محلول آبی هیدروکسید سدیم، نیز به دست آید:
CO2 + NaOH → NaHCO3
۲-تولید سدیم بی کربنات از طریق استخراج از معدن:
کانسارهای طبیعی ناکولیت (nahcolite) حاوی ترکیب معدنی بی کربنات سدیم هستند. این معادن در دوره ائوسن در زمان تشکیل رودخانه سبز در کلرادو ایجاد شده‌اند. این رسوبات در طول زمان، در اثر تبخیر بستر رودخانه، به مرور ته نشین شده‌اند. استخراج تجاری سدیم بی کربنات از این منطقه با استفاده از تکنیک‌های معمول استخراج زیرزمینی مانند استخراج گودال، حفر درام و استخراج طولی مشابه استخراج ذغال سنگ انجام می‌شود.
مقادیر محدودی از محصول، با استخراج محلول سدیم بی کربنات از طریق پمپاژ آب گرم از بسترهای ناکولیت و بازیابی “ناکلیت” محلول در سطح زمین به دست می‌آید. این استخراج از طریق یک فرآیند تبلور با خنک کننده طبیعی انجام می‌شود.
خواص و کاربردهای جوش شیرین
بی کربنات سدیم چیست؟ سدیم بی کربنات یک ترکیب آمفوتریک است. محلول‌های آبی به دلیل تشکیل اسید کربنیک و یون هیدروکسید، نسبتاً قلیایی هستند.
بی کربنات سدیم می‌تواند به عنوان عامل شستشو دهنده برای از بین بردن هرگونه ناخالصی‌های اسیدی از “مایعات خام” و تولید نمونه خالص‌تر استفاده شود. واکنش بی کربنات سدیم و اسید، یک نمک معدنی و اسید کربنیک تولید می‌کند که به راحتی به دی اکسید کربن و آب تجزیه می‌شود:
NaHCO3 + HCl → NaCl + H2CO3
H2CO3 → H2O + CO2
سدیم بی کربنات با اسید استیک (=موجود در سرکه) واکنش می‌دهد و استات سدیم، آب و دی اکسید کربن تولید می‌کند:
NaHCO3 + CH3COOH → CH3COONa + H2O + CO2
بی کربنات سدیم با بازهایی مانند هیدروکسید سدیم واکنش داده و کربنات‌ها را تشکیل می‌دهد:
NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O
*تجزیه حرارتی سدیم بی کربنات
در دمای ۸۰-۱۰۰ درجه سانتیگراد (۱۷۶-۲۱۲ درجه فارنهایت)، بی کربنات سدیم به تدریج به کربنات سدیم، آب و دی اکسید کربن تجزیه می‌شود. سرعت این تبدیل در دمای ۲۰۰ درجه سانتیگراد (۳۹۲ درجه فارنهایت) سریع‌تر است:
۲ NaHCO3 → Na2CO3 + H2O + CO2
با گرم شدن بیشتر، کربنات به اکسید تبدیل می‌شود (بالاتر از ۸۵۰ درجه سانتیگراد):
Na2CO3 → Na2O + CO2
مشخصات فیزیکی و شیمیایی سدیم بی کربنات

نام ترکیب
نام گذاری IUPAC Sodium hydrogen carbonate/ سدیم هیدروژن کربنات
نامهای دیگر: جوش شیرین نانوایی- بی کَرب- بی کربنات سودا- ناکولیت
شاخص های شناسایی
۱۴۴-۵۵-۸	CAS Number
۲۰۵-۶۳۳-۸	EC Number
E500	E number
۵۱۶۸۹۲	PubChem CID
ویژگی ها و خواص
NaHCO3	فرمول شیمیایی
۸۴.۰۰۶۶ g mol1-	جرم مولی
کریستالهای سفید	شکل ظاهری
بدون بو	بو
۲.۲۰ g/cm3	دانسیته
تجزیه به سدیم کربنات از دمای ۵۰ درجه سانتی گراد	نقطه ذوب
۶۹ g/L (0 °C) ۹۶ g/L (20 °C) ۱۶۵ g/L (60 °C)	حلالیت در آب
۰.۰۲ wt% استون ۲.۱۳ wt% متانول -در ۲۲ °C نامحلول در اتانول	حلالیت در در سایر مایعات
ویژگی ساختاری
مونو کریستال	ساختار کریستالی
ترموشیمی
۸۷.۶ J/mol K	(C) ظرفیت حرارتی
۱۰۱.۷ J/mol K	(SQ298 )مولار آنتروپی
950.8- kJ/mol	آنتالپی استاندارد تشکیل (Δ_fH^⦵298 )
kJ/mol	(˚ΔfG) انرژی آزاد گیبس
ترکیبات مرتبط
Sodium carbonate/ سدیم کربنات	آنیون ها
آمونیوم بی کربنات /Ammonium bicarbonate پتاسیم بی کربنات /Potassium bicarbonate	کاتیون ها
سدیم بی سولفات /Sodium bisulfate سدیم هیدروژن فسفات /Sodium hydrogen phosphate	سایر ترکیبات مشابه

کاربردهای جوش شیرین| کاربرد بی کربنات سدیم چیست؟
۱-کاربرد سدیم بی کربنات در صنایع غذایی
بی کربنات سدیم، همان جوش شیرین یا کربنات هیدروژن سدیم است. از این ماده اولیه صنعتی در گرید خوراکی، به طور عمده در صنایع تهیه نان و شیرینی پزی استفاده می‌شود. می‌توان از آن به عنوان ترکیب تهیه مایه خمیر، جوش در خمیر نان، محیط بافر (=تنظیم PH) استفاده کرد. موارد دیگر را در قسمت زیر مشاهده می‌کنید:

بی کربنات سدیم به عنوان ماده اولیه در تهیه بکینگ پودر:

برای افزایش حجم خمیر تهیه انواع نان، شیرینی، کیک، کراکر و ویفر، بکینگ پودر، ضروری است. بکینگ پودر شامل سه نوع ماده تشکیل دهنده اصلی است:

یک عامل اساسی: سدیم بی کربنات
یک عامل اسیدی: به عنوان مثال، سدیم اسید پیرو فسفات (SAPP) یا اسید سیتریک
یک عامل حجم دهنده: برای مثال، نشاسته ذرت

نسبت استاندارد ۳۰/۴۰/۳۰ درصد وزنی (نشاسته / سدیم اسید پیرو فسفات / سدیم بی کربنات) است. به عمل آمدن خمیر مایه با آزاد شدن کربن دی اکسید همراه است. این واکنش‌ها را در شکل‌های زیر مشاهده می‌کنید:
دو واکنش شیمیایی (واکنش ۲a و ۲b):

واکنش ۲a برای کربن دی اکسید، عملکرد بالاتری نسبت به واکنش ۲b دارد. واکنش ۲a هنگامی شروع می‌شود که معرف‌ها در حین تهیه خمیر، حل شوند. واکنش ۲b، با گرم شدن، آغاز می‌شود.
میزان واکنش ۲a به پارامترهای مختلفی از جمله انتخاب ماده اسیدی و اندازه ذرات سدیم بی کربنات بستگی دارد. بی کربنات سدیم با ذرات بزرگ‌تر، زمان انحلال بیشتری نسبت به ذرات ریزتر دارد (جدول زیر را مشاهده کنید)، بنابراین در سرعت واکنش تأثیر دارد. سرعت واکنش برای ذرات بزرگ‌تر، کندتر از ذرات ریزتر است.
با این حال باید توجه داشت که ممکن است در صورت وجود بیش از حد بی کربنات سدیم، یک واکنش غیر مطلوب رخ دهد (واکنش شکل زیر را مشاهده کنید).

این یک واکنش صابونی شدن بین سدیم بی کربنات و اسید چرب آزاد موجود در فرمولاسیون است (= اسید چرب که از موادی مانند کره یا خامه حاصل می‌شود). این واکنش، یک نمک اسید چرب تولید می‌کند که طعم ناخوشایند، شبیه به طعم فلزی را در مواد پخته شده ایجاد می‌کند.

جوش شیرین به عنوان بافر PH در صنایع غذایی:

بی کربنات سدیم می‌تواند به عنوان بافر pH استفاده شود؛ به این معنی که می‌تواند pH محلول را تنظیم و حفظ کند.
با چنین ویژگی‌ای، برخی فرمولاسیون‌های مواد غذایی، حاوی بی کربنات سدیم به عنوان بافر pH هستند. انواع رشته فرنگی آماده طبخ و همچنین نوشیدنی‌های انرژی زا و قهوه یا چای آماده حاوی این ترکیب هستند.
به این ترتیب، استفاده از بی کربنات سدیم، دو فایده اصلی دارد. اولین مورد، کنترل بهتر pH محصول نهایی است به طوری که ثبات و ماندگاری محصول خوراکی بهتر را امکان پذیر می‌سازد.
بی کربنات سدیم، pH را تنظیم می‌کند و از ایجاد یک محیط اسیدی که باعث تکثیر باکتری‌ها می‌گردد، جلوگیری می‌نماید. ثانیاً، سدیم بی کربنات در هنگام هضم، احساس بهتری در فرد ایجاد می‌کند.

سدیم بی کربنات عامل ایجاد “کف یا گاز” در مواد غذایی:

واکنش شیمیایی که در تولید کف یا جوش در تهیه نان یا کیک اتفاق می افتد، همان واکنش ۲a است که در قسمت قبلی به آن اشاره کردیم. بی کربنات سدیم و یک عامل اسیدی با هم واکنش می‌دهند تا کربن دی اکسید، آزاد کنند.
این خاصیت، برای فرمولاسیون نوشیدنی‌های گازدار استفاده می‌شود. از اثر این واکنش‌ها است که دی اکسید کربن محلول در نوشابه‌ها به عنوان حباب گاز آزاد می‌شود.
از این ویژگی جوش برای تولید کف در نوشیدنی‌های پودری مانند کاپوچینو یا نوشیدنی‌های انرژی زا پودری نیز استفاده می‌شود. این واکنش زمانی اتفاق می افتد که پودر با آب مخلوط شود.
جوش شیرین پودری، زمان انحلال سریع‌تر در آب دارد و کف قوی با اثر سریع جرقه‌ای تولید می‌کند. برعکس؛ ذرات بزرگ‌تر، زمان انحلال طولانی‌تری دارند و کف ضعیف‌تری تولید می‌شود.
۲-کاربردهای صنعتی سدیم بی کربنات

بدن انسان برای سلامتی به محدوده pH معینی نیاز دارد. وقتی ماهیت اسیدی، بیش از حد در هر یک از سیستم‌های بدن ایجاد شود، آمپول بی کربنات سدیم یا قرص سدیم بی کربنات می‌تواند به سرعت با تشکیل یک واکنش اسید / باز، با افزایش PH بدن، مقابله کند. بیماری‌های مزمن کلیه، سوزش معده، سنگ‌های کلیوی، افزایش اسید اوریک و اسیدوز متابولیک، همه با بی کربنات سدیم قابل درمان هستند.
بی کربنات سدیم به طور مؤثر، دندان‌ها و لثه‌ها را تمیز می‌کند و اسیدیته طبیعی دهان را کاهش می‌دهد. اگر اسیدیته دهان، بالاتر از حد طبیعی باشد می‌تواند باعث عفونت‌های دهانی شود. بنابراین، بسیاری از خمیر دندان‌های بدون فلوراید، حاوی سدیم بی کربنات هستند.
۲۵ درصد از مقدار کل جوش شیرین دامی مورد استفاده در سراسر جهان به عنوان افزودنی خوراک دام استفاده می‌شود.
در رنگرزی پشم، ابریشم و چرم از بی کربنات سدیم گرید صنعتی استفاده می‌شود.
در صنایع تولید پلاستیک و پلیمرهای پیچیده از بی کربنات سدیم به عنوان تصفیه کننده و کاتالیزور استفاده می‌گردد.تجزیه بی کربنات سدیم باعث آزاد شدن دی اکسید کربن می‌شود؛ به طور چشمگیر از این ویژگی در تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می‌شود.
در حین پختن نخود فرنگی یا سایر سبزیجات، بی کربنات سدیم اضافه می‌گردد تا این سبزیجات، نرم‌تر شوند.
مخلوط جوش شیرین و زیتون باعث نرمی و تردی بافت زیتون‌ها می‌شود.
اکثر محصولات برطرف کننده لک صورت، حاوی جوش شیرین به عنوان یک ماده اولیه در فرمولاسیون هستند.
بی کربنات سدیم، بوی سولفید موجود در تصفیه خانه‌های فاضلاب را کنترل می‌کند. همچنین با رشد بیولوژیکی میکروارگانیسم‌ها مقابله می‌کند.
به دلیل افزایش pH، قلیائیت مناسب آب با سدیم بی کربنات، هنگام تصفیه، حفظ می‌شود.
از نظر شیمیایی، بی کربنات سدیم برای گوگرد زدایی در مسیر دودکش خروجی، به کار می‌رود. این فرآیند، گازهای صنعتی را قبل از انتشار در جو، تصفیه می‌کند.
خاصیت ضد عفونی کننده بی کربنات سدیم، موجب شده است در صنایع دارویی بسیار با ارزش باشد. این ترکیب با ضد عفونی کردن، باکتری‌ها و قارچ‌ها را از بین می‌برد.
مدیران کتابخانه‌ها و مجموعه داران کتاب می‌دانند که با پاشیدن بی کربنات سدیم، لا به لای صفحات کتاب، بوی کهنگی که در کتاب‌های آسیب دیده یا قدیمی‌تر است، از بین می‌رود.
کپسول‌های آتش نشانی خشک و حاوی مواد شیمیایی که در خانه‌ها و مشاغل استفاده می‌شود حاوی سدیم بی کربنات برای مقابله با آتش سوزی‌های ناشی از جریان الکتریکی است.

ایمنی سدیم بی کربنات
سدیم بی کربنات باعث تحریک چشم‌ها و پوست می‌شود. اگر از طریق پوست جذب شود ممکن است مضر باشد. در صورت بلعیدن تصادفی، به احتمال زیاد، مضر خواهد بود؛ مهم‌ترین اثر، تحریک دستگاه گوارش است.
استنشاق غبارات این ترکیب جامد ممکن است باعث تحریک دستگاه تنفسی شود.
آسیب‌های مزمن ناشی از تماس طولانی مدت با این ماده معدنی شامل آسیب به کبد و کلیه است.

پایداری شیمیایی جوش شیرین:

کربنات هیدروژن سدیم، هنگام گرم شدن، تجزیه می‌شود. این ترکیب ممکن است در معرض هوای مرطوب یا آب هم تجزیه شود.
از تماس این ماده با مواد ناسازگار باید خودداری کرد. تولید گرد و غبار، در معرض گرمای بیش از حد، دمای بالاتر از ۵۰ درجه سانتیگراد (۱۲۲ درجه فارنهایت)، قرار گرفتن در معرض هوای مرطوب یا آب، عوامل ناسازگار برای این ترکیب هستند.
سدیم بی کربنات با سایر مواد نظیر عوامل اکسید کننده قوی، اسیدها، فسفات مونوآمونیوم، آلیاژهای سدیم و پتاسیم، ناسازگاری دارد.
محصولات خطرناک تجزیه شدن از این ترکیب شامل مونوکسیدکربن و دی اکسیدکربن است.
بسته بندی جوش شیرین

بسته بندی جوش شیرین مالان
بسته بندی‌های سدیم بی کربنات، در کیسه‌های با وزن ۲۵ کیلوگرم وجود دارد.
شرایط نگهداری سدیم بی کربنات
محیط نگهداری بسته‌ها و کیسه‌های مخصوص سدیم بی کربنات باید از تهویه مناسب برخوردار باشد. تولید و تجمع گرد و غبار را برای این ماده به حداقل برسانید. سعی کنید این ترکیب با چشم‌ها و پوست شما تماس نداشته باشد و اگر روی لباس شما تجمع یافت، سریعاً لباس خود را تعویض کنید و بشویید.
بسته بندی‌های سدیم بی کربنات باید در جای خشک و خنک نگهداری شود و درب ظرف، محکم بسته شود.
وضعیت بازار و خرید، فروش و صادرات سدیم بی کربنات
سدیم بی کربنات یکی از متداول‌ترین و پرمصرف‌ترین ترکیبات شیمیایی صنعتی است. این ماده در گرید خوراکی و صنعتی و آزمایشگاهی در بازار وجود دارد. از گرید خوراکی این ترکیب می‌توان به بی کربنات سدیم دارویی نیز اشاره کرد. بی کربنات سدیم در مواد غذایی، بسیار استفاده می‌شود. جوش شیرین با برند مالان در بازار عرضه می‌شود.

تاثیر جوش شیرین بر دام و طیور

مصرف جوش شیرین برای طیور گوشتی:

کاهش تأثیر منفی استرس گرمایی: بر اثر استرس گرمایی دفع میزان زیادی کربن دی اکسید به واسطه تنفس (له له زدن)، تعادل اسید و باز بدن طیور را به هم زده و با قلیایی شدن خون (الکالوز) پرنده ، کلسیم یونیزه خون که برای استخوان سازی و ساخت پوسته تخم مرغ ضروری است، کاهش پیدا می کند.
پیشگیری از بیماری آسیتدر طیور.
بهبود رشد و افزایش ضریب تبدیل.
بهبود کیفیت بستر: با جایگزینی بخشی از نمک جیره با جوش شیرین دامی، مصرف آب توسط ماکیان تا حدود زیادی کاهش یافته و مشکل رطوبت بالای بستر برطرف می شود.
بهبود اثر بعضی از داروهای ضد کوکسیدیوزی: مصرف همزمان موننسین و سالینومایسین به همراه جوش شیرین، باعث افزایش اثر این داروها می گردد.

کاربرد جوش شیرین برای طیور تخم گذار:

کاهش اثرات منفی استرس گرمایی.
بهبود کیفیت و تولید و افزایش ضخامت پوسته تخم مرغ: (مخصوصاً در ابتدا و انتهای دوره تولید)

استفاده از جوش شیرین برای گاو های شیری و پرواری:

کمک در رفع عارضه اسیدوز متابولیک.
کمک به مشکلات ناشی از تغییرات جیره غذایی: جوش شیرین به علت ویژگی بافری، موجب حفظ تعادل اسیدیته در شکمبه به هنگام تغییر در جیره دام می گردد.
بالانس و تنظیم جیره غذایی دامی برای تغییرات فصلی.
بهبود مصرف غذا در دوره پس از زاییدن: در دوران پس از زایش، کاهش ترشح بزاق دام و کاهش فعالیت شکمبه، باعث کاهش مصرف غذا می شود که می تواند اثر منفی بر کل دوره شیرآوری دام داشته باشد که این موضوع به راحتی برگشت پذیر نیست. با اضافه نمودن جوش شیرین به جیره دام، کاهش تولید بزاق جبران گشته و با تنظیم pH شکمبه، مصرف خوراک به حالت طبیعی باز می گردد.
بهبود کیفی و کمی شیر تولیدی: بی کربنات سدیم در حفظ تعادل اسیدیته شکمبه مؤثر بوده و با تحریک باکتری های تجزیه کننده مواد غذایی، موجب افزایش اسید استیک (جزء پیش ساز اسید های چرب در غده‌های پستانی گاو)، می شود. همچنین نشان داده شده جوش شیرین در کنترل اسیدیته شکمبه و روند هضم غذا نیز مؤثر است.
کمک به هضم غذا، بهبود ضریب تبدیل و افزایش رشد.
کمک برای درمان نفخ در دام.

افزودن جوش شیرین به شیر برای جلوگیری از فساد آن:

شیر در طی مراحل تولید، نگهداری و توزیع به روش های گوناگون آلوده می شود اگر در شرایط نامساعد و غیر بهداشتی نگهداری گردد به سرعت فاسد می‌شود.
شیر آلوده و فاسد در اثر حرارت لخته گردیده و به دو بخش مایع و دلمه تبدیل می‌شود که این عمل به علت بالا رفتن مقدار اسیدهای آلی سنتز شده توسط میکروب های آلوده کننده شیر صورت می گیرد و بیان کننده این است که شیر فاسد بوده است.
به منظور پوشاندن عیب و فساد شیر، برخی از دامداران یا فروشندگان متقلب شیر ، مقداریجوش شیرین به شیر فاسد اضافه می‌کنند که موجب خنثی شدن اسیدهای سنتز شده توسط میکروب‌ها شده و به این ترتیب شیر در اثر حرارت، لخته و دلمه نمی شود و فساد آن مخفی می‌ماند. در حالی که سایر مواد مضر حاصل از میکروب‌ها ممکن است همچنان فعال باقی بماند و با مصرف شیر فاسد اختلالاتی در بدن به وجود آید.

در کشور ایلات متحده آمریکا، جوش شیرین به عنوان یک ترکیب بی ضرر و قابل استفاده در غذای دام و طیور شناخته شده و توسط FDA نیز تأیید شده است.
بی کربنات سدیم | جوش شیرین، یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای فراوانی در تغذیه دام و طیور می باشد. جوش شیرین اگر چه خاصیت بازی (قلیایی) ضعیفی دارد ولی دارای خاصیت بافری مناسبی بوده و با جلوگیری از تغییرات شدید pH به حفظ تعادل اسید- باز بدن جانداران (دام و طیور) کمک می نماید. امروزه استفاده از موادی با خاصیت بافری برای حداقل رساندنی اثرات منفی اسیدی شدن جیره های غذایی امری ضروری می باشد، به همین دلیل مصرف مواد بافری مانند جوش شیرین | بی کربنات سدیم در تغذیه دام و طیور بسیار مرسوم شده است. در موارد اسیدوز (اسیدوز متابولیک در گاو)، خاصیت قلیایی جوش شیرین موجب حفظ تعادل اسید- باز در بدن جانداران می شود و در موارد از دست دادن و کاهش یون بی کربنات، می تواند این کمبود را جبران نماید (استرس گرمایی در طیور گوشتی و تخم گذار و نیاز بدن طیور تخم گذار به بی کربنات سدیم برای بهبود و افزایش کیفیت پوسته در اوایل و اواخر دوره تولید). در فصل های گرم سال می توان تا یک سوم نمک جیره طیور را با بی کربنات سدیم جایگزین نمود.
از بیکربنات سدیم | جوش شیرین دامی گاهی اوقات برای افزایش کیفیت پوست تخم مرغ یا مقابله با اثرات ناشی از استرس گرمای استفاده می‌شود. بی کربنات سدیم می‌تواند در وقوع نقرس از طریق ساخت ادرار قلیایی مؤثر واقع شود، که همراه با سطوح بالای کلسیم می‌تواند یک واسط مناسب برای تشکیل سنگ های کلیوی باشد. جوش شیرین هم اکنون در مرغداری‌های گوشتی اکثر کشورهای دنیا استفاده می شود که مقدار مؤثر جوش شیرین در حدود 2 تا 3 کیلوگرم در یک تن دان می باشد.
جوش شیرین گاوی در جیره گاوهای شیری به‌عنوان منبع بی‌کربنات مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ همچنین به‌ عنوان منبع تأمین سدیم بدون کلرید در جیره طیور نیز مورد استفاده قرار می‌گردد.
در گاوهای شیرده به منظور حفظ ظرفیت بافری شکمبه، علاوه بر بی‌کربنات تولید‌شده توسط بزاق دام، نیاز به تأمین از طریق افزودنی خوراکی (جوش شیرین دامی) نیز می‌باشد.
جوش شیرین دامی با تأمین بی‌کربنات در شکمبه گاو و سایر دام‌ها و حفظ وضعیت میکروفلور طبیعی شکمبه با ایجاد تعادل کاتیون آنیون جیوه و نیز کاهش میزان تخمیر نامطلوب در شکمبه، در بهبود میزان چربی شیر و همچنین کاهش عوارض ناشی از استرس گرمایی نقش ویژه و بسیار مهمی دارد.

موارد استفاده از جوش شیرین دامی | بی کربنات سدیم

در ادامه برخی از مهم‌ترین موارد استفاده از جوش شیرین در جیره غذایی دام و طیور به اختصار بیان شده است.

الف) صنایع نساجی
برای عمل آوردن نخ‌های پشمی و ابریشمی: در این صنایع از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی می‌شود. خاکستر سودا در رنگرزی پنبه و دیگر الیاف سلولزی از قبیل پارچه کتانی، ابریشم مصنوعی و کنف برای افزایش pH واکنش استفاده میشود. pH ایده آل به رنگ و فیبر استفاده شده بستگی دارد. بیکربنات سدیم برای عمل آوری پشم و ابریشم استفاده میشود که به رنگرزی پشم و پارچه کمک می کند

ب) لوازم آرایشی و بهداشتی
برخی مواقع تولید کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی از بیکربنات سدیم برای تهیه دهان شویه و جرم گیر دندان استفاده میکنند. زیرا پاک کننده خوبی برای دندانها و لثه ها میباشد. طبق آزمایشات انجام شده خمیر دندان حاوی جوش شیرین در مقایسه با خمیر دندانهای فاقد جوش شیرین به طور موثرتری باعث حذف پلاکهای دندان میشود. جوش شیرین خاصیت آنتی باکتریال دارد و باعث از بین رفتن باکتریهای استرپتوکوکوس موتانس که عامل اصلی پوسیدگی دندان است میشود. همچنین به کاهش تولید اسید در دهان کمک کرده و از عفونت دهان جلوگیری میکند، با این حال نباید بیش از حد استفاده شود. بیکربنات سدیم همچنین در دئودورانت یا ضدعفونی کنندههای بدن، لوازم شوینده و بهداشتی و کرمهای مراقبت پوستی نیز استفاده می شود.

پ) صنعت چرم و دباغی
بیکربنات سدیم در صنعت دباغی نیز استفاده میشود. دباغی باعث ایمن سازی پوست حیوانی در برابر باکتریها میشود، و دمای انقباض را افزایش میدهد و از کنار هم قرار گرفتن فیبرهای کلاژن در طی خشک کردن جلوگیری میکند. وقتی چرم با بیکربنات سدیم فراروی میشود، باعث متخلل شدن، نرم شدن و انعطاف پذیر شدن چرم میشود. بیکربنات سدیم باعث افزایش خاصیت قلیایی محلولهای سولفات کروم میشود تا از اتصال کروم با کلاژن چربی پوست جلوگیری کند. این واکنش فیبرهای کلاژن مخفی حیوان را تثبیت میکند به طوری که از تخریب آنها جلوگیری میکند. صنعت دباغی نیز بیکربنات سدیم را بعنوان یک عامل خنثی کننده مواد رنگرزی در فرایند رنگ استفاده می‌کند.

ت) صنعت پلیمر
جوش شیرین استفاده گسترده‌ای بعنوان کاتالیزور و تصفیه کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.

ث) لاستیک و پلاستیک
بیکربنات سدیم دی اکسید کربن را آزاد میکند که به عنوان ماده خنک کننده در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده میشود.

ج) تولید مواد شیمیایی
بیکربنات سدیم برای تولید بسیاری از مواد شیمیایی ضروری است. بیکربنات سدیم در سنتز، پردازش و تمیز کردن مواد شیمیایی و پلیمرها به عنوان یک کاتالیزور، عامل خنثی کننده و بافر و واکنش دهنده مورد استفاده قرار میگیرد. گرانولهای خاکستر سودا در صنعت فولاد برای حذف گوگرد از سنگ آهن مورد استفاده قرار میگیرد.

چ) آتش نشانی و ساخت مواد ضد آتش
بیکربنات سدیم در حال حاضر به طور فزاینده ای برای خنثی کردن گازهای دود اسیدی مورد استفاده قرار میگیرد. این ترکیب به سبب بی اثر بودن، برای پوشش دادن مناطق قابل احتراق برای آتش سوزی استفاده میشود. آتش خاموش شامل ترکیباتی از بیکربنات سدیم و بیکربنات پتاسیم است. بیکربنات سدیم در انواع مختلفی از مهار کننده های شیمیایی خشک آتش استفاده میشود. همچنین در کپسول‌های خانگی جهت جلوگیری از انفجار استفاده میشود.

ح) تصفیه آب و کاهش آلودگیها
بیکربنات سدیم به راحتی برای کنترل بیولوژیک فاضلاب مورد استفاده قرار میگیرد، این ترکیب اساساً اکسیژن زیستی را کنترل میکند و بوها را کنترل میکند. همچنین جمع کننده بسیار موثر دی اکسید گوگرد است، از این رو در سولفوریزاسیون گاز دودکش (یک روش برای کاهش گازهای صنعتی که در اتمسفر آزاد میشود) استفاده میشود. با توجه حلالیت و خواص pH، خاکستر سودا و بیکربنات سدیم برای درمان روند صنعتی و آب آشامیدنی استفاده میشود. خاکستر سودا برای ساخت مواد شیمیایی نرم کننده آب استفاده میشود. همچنین بیکربناتها را در آب سخت به رسوبات تبدیل میکند و اسیدها را در آب خنثی میکند.
جوش شیرین یا بی کربنات سدیم به عنوان یک ماده طبیعی در چشمه های آب گرم شناخته شده و ماده ای بی خطر است. این ترکیب با تبدیل شدن تاثیرات زیست محیطی به یک مشکل ، اثرات ملایم و کیفیت طبیعی آن مجددا ارزیابی شده و در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
جوش شیرین کاربردهای زیادی از کالاهای روزمره گرفته تا داروسازی و فراتر از آن دارد. برای برآوردن نیازهای روزافزون و برنامه های کاربردی در حال گسترش گریدهای مختلفی بی کربنات سدیم تولید شده و در جهان خرید و فروش می شود.
بی کربنات سدیم یا جوش شیرین عمدتاً از خاکستر سودا طبیعی و مصنوعی تولید می شود. کاربردهای بسیار متنوعی دارد و خوراک دام، غذا و مصارف خانگی، تصفیه گازهای دودکش و مصارف صنایع دارویی و شیمیایی بیشترین بخش مصرف کلی آن را تشکیل می دهند. چین بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده بی کربنات سدیم در جهان است. آمریکای شمالی دومین منطقه بزرگ تولید کننده است و پس از آن اروپای غربی و سایر کشورهای آسیایی قرار دارند.
مصارف صنعتی جوش شیرین
صنعت نساجی و چرم
یکی از برجسته ترین کاربردهای بی کربنات سدیم، درمان پارچه های پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی به طور گسترده ای از بی کربنات سدیم برای عملیات رنگرزی و چاپ استفاده می کند. صنعت چرم همچنین از بی کربنات سدیم به عنوان خنثی کننده عوامل رنگرزی در فرآیندهای دباغی استفاده می کند.
صنعت پلیمر
یکی از کاربردهای برجسته جوش شیرین به عنوان کاتالیزور و تصفیه کننده در فرآیند تولید پلاستیک و پلیمرهای پیچیده است.
لاستیک و پلاستیک
از آنجایی که بی کربنات سدیم، دی اکسید کربن آزاد می کند، به عنوان یک عامل دمنده در فرآیند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می شود. دی اکسید کربن آزاد شده برای شکل دادن موثر به اجسام ساخته شده از لاستیک و پلاستیک کنترل می شود.
ضد آلاینده
بی کربنات سدیم را می توان به راحتی برای کنترل بیولوژیکی فاضلاب استفاده کرد. این ترکیب اساساً نیاز بیولوژیکی اکسیژن را کنترل می کند، قلیایی بودن را در فاضلاب حفظ می کند و همچنین بوی سولفید را کنترل می کند. همچنین یک جمع کننده بسیار موثر دی اکسید گوگرد است و بنابراین در گوگردزدایی از گازهای دودکش (روشی برای تصفیه گازهای صنعتی که در اتمسفر آزاد می شوند) استفاده می شود.
مصارف خانگی جوش شیرین
پخت و پز
بی کربنات سدیم برای پخت نان ها و کیک های خوشمزه استفاده می شود. بیکینگ پودرها حاوی مقدار زیادی بی کربنات سدیم هستند که همیشه با مقدار کمی اسید فسفات همراه است. در طول فرآیند پخت، برخی از مواد مانند فسفات ها، خامه تارتار، آب لیمو، دوغ، کاکائو، ماست و سرکه با بی کربنات سدیم موجود در بکینگ پودر واکنش داده و مقدار قابل توجهی دی اکسید کربن تولید می کند که باعث می شود کیک یا نان پف کند و از داخل متخلخل و از بیرون کرکی و نرم می شوند. از بی کربنات سدیم همچنین می توان برای نرم کردن نخود فرنگی در هنگام جوشاندن استفاده کرد.
کاربرد به عنوان پاک کننده
بسیاری از مواد پاک کننده خانگی در واقع بی کربنات سدیم را به عنوان یک ماده بسیار مهم در فرمولاسیون خود دارند. بیشتر ترکیبات پاک کننده ای که برای از بین بردن لکه ها استفاده می شود، حاوی مقدار کمی بی کربنات سدیم هستند.
سایر کاربردهای جوش شیرین
یکی از کاربردهای برجسته بی کربنات سدیم در ساخت کپسول های آتش نشانی خشک مبتنی بر مواد شیمیایی است. این کپسول های آتش نشانی را می توان به راحتی و به طور موثر برای خاموش کردن آتش سوزی مبتنی بر چربی و برق استفاده کرد.
در بسیاری از موارد، خواص ضد قارچی بی کربنات سدیم، آن را به یک ماده تمیزکننده بسیار موثر در فضای باز و همچنین برای تنظیم سطوح pH (سطح اسیدیته یا بازی) تبدیل کرده است. بنابراین بسیاری از ضدعفونی ‌کننده‌ها و ترکیبات ضدعفونی ‌کننده که در اسپاها و استخرهای شنا استفاده می‌شوند، حاوی بی‌ کربنات سدیم هستند.
کتابداران و فروشندگان کتاب همچنین به استفاده از بی کربنات سدیم برای از بین بردن بوی کپک زدگی که در صفحات کتاب هایی که برای مدت طولانی ذخیره شده اند، استفاده می کنند.
بنابراین می توان نتیجه گرفت که بی کربنات سدیم یا جوش شیرین یک ترکیب بسیار مفید است و کاربردهای بسیار متنوعی از خانگی تا صنعتی دارد. خواص ضد عفونی کننده این ترکیب به ما در حفظ بهداشت کمک می کند و همچنین به خلاص شدن از قارچ ها و باکتری های بد کمک می کند.

محصولات مرتبط